Khoảng một năm nay, trên diễn đàn sinh viên Việt Nam ở Melbourne thường có những phàn nàn về một số chủ nhà hàng Việt Nam bắt du học sinh làm việc cật lực nhưng sau đó lại bị “xù” lương với lý do “thử việc”. Những sinh viên này cũng kể ra tình trạng bị đối xử tệ, bị hù dọa, bị giữ lương. Tình trạng này xảy ra đã lâu và người ta đã mặc nhiên chấp nhận như một sự hiển nhiên của quy luật cung – cầu. Đa số người định cư Úc thấy bất bình về tình trạng bóc lột nhân công và cho rằng luật pháp cần phải nghiêm minh để bảo vệ người làm công. Như bình luận của John Healy trên trang Facebook của SBS News: “Những chủ nhân nô lệ này cần phải bị tống khỏi Úc ngay nếu họ trả ít hơn 20 đôla Úc (AUD)/giờ”. Hoặc như của Ester Cibasek: “Tôi không khoan dung với lòng tham và thiếu tôn trọng đối với những người đồng hương. Bao giờ họ mới tỉnh ra đây?”
Ác mộng làm thêm của du học sinh Việt định cư Úc
Nhiều du học sinh Việt Nam định cư Úc làm thêm trong các nhà hàng, khách sạn bị đối xử tệ, bóc lột sức lao động và trả lương thấp hơn so với mức lương tối thiểu. Sau khi tin tức về hệ thống bán lẻ 7-Eleven ở Australia bị cáo buộc trả thiếu hàng nghìn AUD tiền lương cho nhân viên, trong đó có nhiều sinh viên quốc tế, người dân địa phương cảm thấy vô cùng bất ngờ. Tuy nhiên, các du học sinh không quá ngạc nhiên với việc bị trả lương thấp.
Tình trạng trả lương dưới mức tối thiểu không chỉ tồn trong những công ty đa quốc gia. Story Hunters dẫn lời sinh viên làm thêm trong khách sạn, cửa hàng bán lẻ cho biết, đó là một phần cuộc sống phải chấp nhận ở Australia. Cựu sinh viên quốc tế Kenny đến từ Trung Quốc cho biết, anh làm việc tại một nhà hàng Trung Quốc nổi tiếng và được trả 8 AUD/giờ (trong khi mức lương tối thiểu được quy định là 16,7 AUD/giờ.)
“Phần lớn người định cư Úc sẽ cảm thấy ngạc nhiên khi nghe điều này bởi số tiền công đó quá thấp”, Kenny nói. Sinh viên quốc tế hợp pháp ở Úc được phép làm việc tối đa 20 giờ mỗi tuần trong suốt học kỳ. Nhưng vì bị trả lương thấp, không ít bạn trẻ phải làm việc nhiều giờ hơn để đủ sống. “Chúng tôi biết điều đó là phạm pháp. Nếu bị chính quyền phát hiện, du học sinh sẽ bị trục xuất. Chúng tôi cũng biết người sử dụng lao động đang làm việc trái pháp luật nhưng không thể thắc mắc, bởi có quá nhiều sinh viên đang cần việc làm”, cựu sinh viên quốc tế chia sẻ.
Kenny cho biết, mức lương 8-12 AUD/giờ khá phổ biến đối với sinh viên làm thêm, đặc biệt là những bạn trẻ đến từ các nước châu Á. Trong đó, sinh viên Việt Nam rất dễ bị bóc lột khi làm thêm ở Australia. Sau khi tham gia vào hai nhóm Facebook có 41.000 du học sinh Việt Nam, phóng viên của Story Hunters đặt câu hỏi: “Công việc làm thêm của bạn khi du học tại Australia như thế nào?”. Trong 3 ngày, khoảng 60 sinh viên đã bình luận, gửi câu trả lời qua email hoặc nhắn tin câu chuyện của họ. Hơn 500 người tham gia cuộc thăm dò và 2/3 trong số đó thú nhận họ được trả công thấp hơn mức lương tối thiểu.
Chị N.D., một người định cư ở Úc trên 20 năm, phân tích: “Tình trạng này đâu phải chỉ có du học sinh mới bị. Hơn chục năm trước tôi cũng có đến làm cho một cửa tiệm bán áo quần của người Việt Nam. Chị chủ không hề nói trước với tôi là làm thử việc không được trả lương. Tôi đến làm ngày đầu, làm việc cật lực cả ngày, thậm chí khuân vác dọn dẹp những thứ không thuộc công việc theo thỏa thuận. Sau đó hỏi lương thì chị chủ bảo: làm thử việc đâu có được trả lương.
Tôi hỏi sao chị không báo trước thì chị ấy nói chị đã bảo tôi làm tới 14h chiều là ý muốn tôi thử việc thôi, ai bảo tôi ráng làm đến 17h, tôi thích thì cứ làm chứ chị đâu có ép!”. Thậm chí nhiều người than thở rằng sau phóng sự này thì du học sinh định cư Úc sẽ càng khó kiếm việc, sẽ khiến sở di trú và sở thuế chú ý gây bất lợi cho cộng đồng. Họ cũng cho rằng lỗi do sinh viên muốn làm nhiều giờ, muốn lấy tiền mặt để trốn thuế nên phải chịu thiệt thòi.
Từ một thiện ý tốt, muốn đòi hỏi công bằng cho người làm công, bài phóng sự đã trở thành “sự khó chịu” dưới mắt một số không ít người Việt, dù rất nhiều người đã định cư ở Úc khá lâu. Đến Australia là trải nghiệm khó khăn và cô độc với một sinh viên quốc tế. Đối với nhiều du học sinh Việt Nam, đó là lần đầu tiên sống xa nhà và tiếng Anh ở đây được phát âm khá khác với tiếng Anh – Mỹ mà họ học ở trường.
Giải pháp cho du học sinh định cư Úc
Một số sinh viên đề nghị chính phủ hạ mức lương tối thiểu đối với du học sinh. Tuy nhiên, ý kiến này gây nhiều tranh cãi. “Nếu được phép làm việc ở Australia, chúng tôi phải được đối xử công bằng”, Chi nói. Cũng có người cho rằng FWO nên tiến hành kiểm tra ngẫu nhiên các cơ sở kinh doanh thường xuyên hơn và thâm nhập các doanh nghiệp nhỏ để giám sát việc thuê lao động là sinh viên quốc tế. Mặc dù vậy, bà Natalie James chỉ ra những bất cập trong đề nghị này. “Chúng tôi cần mọi người báo cáo sự việc. Nếu mọi người không nói, rất khó để chúng tôi đòi lại được khoản lương mà họ bị chủ kinh doanh ăn bớt. Chúng tôi cần nói chuyện trực tiếp với mọi người”, bà James chia sẻ.
Vincent đã kêu gọi những người lãnh đạo cộng đồng Việt định cư Úc giải quyết tình hình và nêu tên những chủ doanh nghiệp có hành vi sai trái. Trong khi chờ giới chức vào cuộc, một số du học sinh lập nhóm trên Facebook nhằm tố cáo các chủ sở hữu lao động có hành vi sai phạm.
“Khi du học sinh mới đặt chân đến Australia, họ không biết và có thể tới xin việc ở những cơ sở đó. Vì vậy chúng tôi muốn cảnh báo để họ tránh xa các nhà hàng mà chủ thường đối xử tệ với nhân viên”, Chi nói.
Trong khi đó một bình luận trên báo ở Việt Nam được nhiều người “like” viết như sau: “Cái này nhà báo Úc cố tình bôi xấu cộng đồng người Việt núp dưới vỏ bọc bảo vệ sinh viên. Theo luật, lương tối thiểu là 17 AUD/giờ, nếu chủ trả theo luật, nhân công hay sinh viên phải đóng thuế thu nhập cá nhân (thông thường là 30%) cộng bảo hiểm sức khỏe, thất nghiệp, hưu trí… Tối đa mang về 55 – 65% lương hay chừng 8 – 9 AUD/giờ là cùng. Cũng theo luật, nếu trả lương đúng cách cho công nhân, chủ phải chi trả thêm cho phần bảo hiểm sức khỏe, hưu trí, thất nghiệp, tai nạn lao động… Vì vậy trả tiền mặt 10 AUD/giờ là khá cao, công bằng cho người đi làm và tiết kiệm nhiều chi phí cho người chủ”.
Phân tích trên nghe đầy “hữu lý”, có thể vì ở Việt Nam không hiểu rõ về luật thuế ở Úc. Chính phủ Úc quy định một người được miễn thuế cho mức thu nhập từ 18.200 AUD trở xuống. Nếu làm theo dạng nhân viên không thường xuyên, không làm trọn giờ thì chủ không cần đóng bảo hiểm sức khỏe, hưu trí
Cần biết nước Úc được vững mạnh đến ngày hôm nay là nhờ ý thức thượng tôn pháp luật của người định cư Úc. Nếu ai cũng vì nghĩ cho cá nhân, người nào cũng nghĩ “chỉ có chính phủ mất thuế thôi” thì không biết rằng nước Úc sẽ đi về đâu. Vào tháng 10-2016, Chính phủ Úc đã thành lập The Migrant Workers Taskforce (MWT), một lực lượng đặc nhiệm mới nhằm bảo vệ lao động di dân trước sự bóc lột sức lao động của những người chủ vô lương tâm.
Lực lượng đặc nhiệm mới này sẽ xem xét và áp dụng một loạt biện pháp nhằm bài trừ nạn bóc lột sức lao động của những công nhân dễ bị lạm dụng như công nhân có tay nghề cao đến Úc làm việc và du học sinh đi làm thêm ở Úc. Một trong số đó là tăng hình phạt đối với các chủ nhân có hành vi bóc lột công nhân và gian lận sổ sách. Nhóm đặc nhiệm mới này sẽ tham vấn chính phủ những biện pháp để bảo vệ người lao động nước ngoài tốt hơn.
Bộ trưởng việc làm của Úc, bà Michaelia Cash, cho biết nhóm đặc nhiệm này sẽ tăng cường những nỗ lực của chính phủ để xóa bỏ tình trạng các chủ nhân lạm dụng công nhân di dân và mang đến sự bảo vệ tốt hơn cho tất cả người lao động nói chung.
Nghi Phương
